خواسته‌است پای‌بند بود. اصول دین مربوط به اعتقاد است و فروع دین مربوط به عمل.[۱] اصول دین از نظر اهل سنت، توحید، نبوت و معاد, و از نظر شیعه عدل وامامت نیز اضافه می گردد پایه‌های اعتقادی ادیان را شامل می‌شود؛ و در زبان‌ها، زمان‌ها و اقوام مختلف صور متفاوتی به خود گرفته‌است.
از آن در اصطلاح اسلامی، بذل جهد و کوشش برای استنباط احکام شرعی فرعی از منابع فقه اسلامی است. منابع فقه اسلامی عبارتند از:قرآن، سنت، عقل و اجماع.
البته جمعی از فقهای شیعه اجماع را از این مجموعه استثنا کرده و منابع فقه شیعه را فقط شامل قرآن، سنت و عقل می‌دانند. عمده این افراد اخباری های شیعه هستند که بزرگانی مانند شیخ حر عاملی از این دسته‌اند. البته جمعی از فقهای اصولی مانند آیت الله العظمی محمدابراهیم جناتی و علامه شیخ علی ریاحی نبی نیز اجماع را به کل حجت نمی‌دانند.
شرایط اجتهاد
مجتهد به کسی گفته می‌شود که در پرتو تحصیلات عالیه خود در علوم فقه، اصول فقه، قواعد فقهیه، علم رجال، درایه، منطق، ادبیات، حدیث‌شناسی و تفسیر قرآن، بتواند احکام شرعی فرعی را از منابع آن که بیان شد، استخراج و استنباط نماید.همچنین سید محمد جواد غروی معتقد است که مجتهد باید در احکام إلهی به علم یقینی برسد، زیرا احکامی را که خداوند مقرر فرموده همه تعلیلی است و بنا بر حکمتی آنها رامعین کرده‌است که متضمن مصالح خلق می‌باشد.[۲] برای مجتهد شدن، شخص باید دوره‌های تحصیلی خاصی را در زمینه علوم یادشده طی کند. این دوره‌ها به سه بخش بدین شرح تقسیم می شوند: الف- دوره مقدمات، ب- دوره سطح عالی، ج- دوره درس خارج.
تاریخچه اجتهاد
کلمه اجتهاد در طول تاریخ اسلام، دارای معانی مختلف و احیانا متناقضی بوده‌است.
در زمان صدر اسلام و در عصر ائمه اطهار و اصحاب آنان، اجتهاد به معنای «عمل به رأی شخصی» تلقی می‌شده‌است. به همین دلیل، سخنانی از دانشمندان و فقیهان آن برهه از زمان در مذمت اجتهاد رسیده‌است. مثلا شیخ مفید (متوفای سال ۴۱۳ هجری) کتابی تحت عنوان «النقض علی ابن الجنید فی اجتهاد الرای» به رشته تحریر در آورده‌است و اجتهاد به رأی را رد نموده‌است. مثال دیگر اینکه سید مرتضی (متوفای سال ۴۳۶ هجری) در کتاب خود به نام «الذریعه» می‌گوید: «اجتهاد باطل است و امامیه، عمل به ظن و رأی و اجتهاد را جایز نمی‌دانند».
اما از قرن هفتم هجری، کلمه اجتهاد و مجتهد، معنای دیگری به خود گرفت و به معنای «بذل جهد و تلاش در جهت استنباط احکام شرعی از منابع و دلائل فقه اسلامی» به کار برده شد. بدین جهت، محقق حلی (متوفای سال ۶۷۶ هجری) در کتاب خود به نام «المعارج» تحت عنوان «حقیقة الاجتهاد» چنین می‌گوید: «و هو فی عرف الفقهاء بذل الجهد فی استخراج الأحکام الشرعیّة، و بهذا الاعتبار یکون استخراج الأحکام من أدلّة الشرع اجتهاداً. یعنی :»اجتهاد در عرف فقهاء، بذل جهد و کوشش در امر استخراج احکام شرعیه‌است، و به این اعتبار، استخراج احکام از دلائل شرعی آن، اجتهاد می‌باشد".
مجتهد متجزّی
به کسی که توانایی استخراج پاره‌ای از احکام فقهی را پیدا کند مجتهد متجزی می‌گویند. بعضی فقها مانند علامه حلی و شهید اول و شهید دوم به آن قائل هستند بعضی دیگر آنرا منع کرده و می‌گویند مجتهد کسی است که توانایی بر استخراج جمیع احکام داشته باشد.[۳]
مجتهد جامع الشرایط
این واژه در اصطلاح متشرعین، به معنای مجتهدی است که واجد شرایط خاص باشد. اکثر مراجع فعلی شرایط زیر را لازم می دانند:
اجتهاد مطلق
عاقل
بالغ
عادل
شیعه دوازده امامی
حلال زاده
زنده
مرد
اعلم
تقوا و پرهیزکاری
آگاهی از زمان و مسائل و مشکلات جامعه
البته این موارد محل اختلاف است و فقهای بسیاری هستند که بسیاری از این موارد را قبول ندارند.
مجتهد اعلم
مجتهد اعلم به کسی گفته می‌شود که در زمینه علوم مورد نیاز برای کسب اجتهاد که به آنها اشاره شد، از دیگر مجتهدان معاصر خود، دانشمند تر و آگاه تر باشد. معمولاً این اصطلاح، برای شناخت و تشخیص مرجع تقلید، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این‌جا نیز بعضی از فقهای شیعه اعلمیت را قبول ندارند. مرحوم آیت الله العظمی محمد صادقی تهرانی، آیت الله العظمی محمدابراهیم جناتی و علامه شیخ علی ریاحی نبی از جمله این افراد هستند.
جستارهای وابسته
فقیه
مفتی
پانویس
↑ شب خیز، محمد رضا، اصول فقه دانشگاهی، نشر لقاء، قم - ایران، اول، 1392 ه ش .
↑ شرح رساله علامه غروی بر رساله توضیح المسائل آیت‌الله بروجردی، نشر نگارش، ۱۳۸۲ و حجیت ظن فقیه و کاربرد آن در فقه، نشر اقبال، ۱۳۸۷
↑ مبادی فقه و اصول، علیرضا فیض، دانشگاه تهران (۱۳۷۳)، ص۱۸۹ و ۱۹۰.
منابع
شب خیز، محمد رضا، اصول فقه دانشگاهی، نشر لقاء، قم - ایران، اول، 1392 ه ش .
کتاب «دروس اصول الفقه»، نگارش سید رضا حسینی نسب
پیوند به بیرون
ارباب حکمت
۰۹
اسفند
نحوه تدریس در حوزه با گذشت زمان تغییر کرده است. تا نمیه دوم قرن چهاردهم هجری دانشآموز وارد مکتبخانه می‌شد. و پس از آشنایی با حروف به فراگرفتن قرآن کریم میپرداخت و پس از آشنایی مختصری با مقدمات صرف و نحو و غیره به حوزه داخل میگردید. ولی بعد از افتتاح مدارس جدید و انقراض مکتبخانهها دانشآموزان پس از تکمیل دوره اول یا دوم متوسطه به حوزه ملحق میگردند.
تاکنون چنین مرسوم و رایج بوده است که هر طلبهای با ورود به حوزه علمیه در دوران تحصیل خود، مراحل مشخصی از سطوح علمی را پشتسر میگذاشت. ابتدا، این مراحل را به طور اجمال مد نظر قرار میدهیم، تا زمینه بحث از موضوع اصلی فراهم آید:
حوزهٔ علمیه نامی است که به مراکز آموزشی و پژوهشی دینی در جهان اسلام و به ویژه در میان شیعیان داده می‌شود. نخستین حوزه علمیه ویژه شیعیان در سدهٔ چهارم قمری در شهر نجف عراق در کنار حرم علی بن ابی‌طالب (امام اول شیعیان) توسط شیخ طوسی برپا شد. اکنون مهم‌ترین حوزه‌های علمیه شیعه در شهرهای قم، نجف و مشهد قرار دارند.
حوزه‌های علمیه در ایران
هم اکنون حوزه‌های علمیه موجود در ایران، تحت مدیریت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه اداره می‌شود. این مرکز زیر نظر جمعی به انتخاب جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به نام شورای عالی حوزه‌های علمیه اداره می‌شود. مدیر حوزه علمیه قم، با تصویب اعضای شورای عالی حوزه انتخاب می‌شود و همچنین سیاست‌های کلی و بنیادین حوزه نیز علاوه بر تایید این شورا، بیش‌تر با نظر رهبری اعمال می‌شود. مدیر کنونی مرکز مدیریت حوزه، سید هاشم حسینی بوشهری است. مرکز مدیریت حوزه علمیه قم دربرگیرندهٔ بیش از ده معاونت از جمله آموزش، پژوهش، تبلیغ، تهذیب، امور مدارس، آمار و بررسی است. معاونت امار و بررسی مرکز مدیریت، سرویس اطلاعاتی حوزه‌است و با طلابی که از آن چه «موازین طلبگی» عنوان شده فراتر روند به شدت برخورد می‌کند. حوزه علمیه قم دارای مراکز تخصصی از جمله تفسیر، نهج البلاغه، تبلیغ، کلام، فلسفه و علوم حدیث می‌باشد.
پذیرش
هرسال در ماه اسفند یا فروردین، ثبت نام در آزمون ورودی حوزه، انجام می‌شود. بعد از گرفتن آزمون که معمولاً در دو سطح «دیپلم» و «زیر دیپلم» انجام می‌شود. توزیع قبول شدگان براساس محل‌های مورد نظر برای تحصیل انجام می‌شود و بعد از این، قبول شدگان برای تحصیل در قم، برای انجام مصاحبه، به مرکز مدیریت فراخوانده می‌شوند و کسانی که برای شهرستان‌ها قبول شده‌اند به حوزه‌های شهرستان. برای کسانی که بعد از گرفتن مدرک از دانشگاه بخواهند به حوزه بروند، هیچ گونه آزمونی در نظر گرفته نشده و برای پذیرش فقط مصاحبه می‌کنند.در گذشته چنین بود ولی امروزه دانشجویان هم برای مشخص شدن وضعیت هوشی و علمی مورد ازمون و مصاحبه قرار می گیرند. ورودی‌های فوق دیپلم به بالا، در مدرسه معصومیه قم مشغول به تحصیل می‌شوند. مدارس موجود در قم، جمعا حدود ۲۵ مدرسه‌است که نصف ان مربوط به طلاب دیپلمه و نصف دیگر مدارس سیکل هستند. برنامه درسی مدارس سیکل با مدارس دیپلم تفاوت اندکی دارد. سیستم آموزشی همه حوزه‌های ایران، کاملاً یکی است.
تغییر نظام آموزشی
نظام سنتی: تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، حوزه‌های علمیه بر پایهٔ همکاری متقابل استاد و شاگرد اداره می‌شد و نظام آموزشی واحد و نظام‌مندی نداشتند. نظام جدید: بعد از انقلاب، حوزه‌ها به تابعیت شورای عالی حوزه‌های علمیه و مدیریت «مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه» تحت شورای عالی حوزه‌ها درآمدند. به دنبال آن ساختارهای سنتی در برخی از بخش‌ها فرو ریخت و حوزه‌های علمیه ساختار جدیدی یافتند.
حوزه علمیه خواهران
در میان شیعیان تحصیل علوم دینی میان زنان به صورت منفرد و پراکنده بود. از حدود چهار دهه پیش، مراکز تحصیلی علوم دینی زنان به شکل سامان‌یافته به تعداد کمی وجود داشت. شورای عالی حوزه علمیه قم در اسفند ۱۳۷۵ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران را تأسیس کرد تا «با مدیریت واحد، مدارس علمیهٔ خواهران را سازماندهی، هدایت و نظارت کند».[۱] مدیر «حوزه‌های علمیه خواهران کشور»، یک مرد روحانی به نام محمودرضا جمشیدی است. فعالیت‌های این نهاد به «تلاش برای حفظ و گسترش نگرش مردسالارانه در میان زنان» متهم می‌شود.[۲]
تحصیلات حوزوی
رشته‌های درسی رایج در این مراکز در درجه اول فقه، اصول فقه، ادبیات عرب و در کنار آنها کلام، حدیث، رجال، تفسیر، تاریخ اسلام، منطق، فلسفه و به ندرت اخلاق، عرفان، طب، ریاضیات و نجوم می‌باشد. دانش‌آموختگان این مراکز روحانی و شاغلین به تحصیل طلبه نامیده می‌شوند. این طلاب پس از گذراندن دوره مقدماتی و سپس دوره آموزشی سطح به درس خارج وارد می‌شوند و درصورت تکمیل آن مجتهد می‌شوند. مجتهدین تراز اول که مورد رجوع شیعیان برای شناخت احکام شرعی باشند مرجع تقلید نام دارند. این مراجع علاوه بر ارائه احکام شرعی به پرورش طلاب در دروس عالی خارج می‌پردازند. شیوه تحصیل حوزه‌های علمیه از دوران گذشته به ارث رسیده و با اعمال تغییراتی هنوز اعمال می‌شود. در نظام آموزشی حوزه، طلاب هم‌زمان با تحصیل به آموزاندن کتاب‌های پیشین اشتغال دارند. همچنین علاوه بر شرکت در نشست درس استادان، به مباحثه با دیگر طلاب در موضوعات درسی می‌پردازند. مهم‌ترین کتب درسی حوزه شامل شرح لمعه دمشقیه، اصول فقه، فرائدالاصول (رسائل)، مکاسب و کفایةالاصول می‌باشد.
دوره‌های تحصیل
دوره های تحصیلی شامل مقدمات، سطوح و دوره های عالی (خارج) می شود. در کنار دروس اصلی، دروس جنبی قرآنی، عقاید و تاریخ اسلام و تخصصهای غیرفقهی مانند رشته‌های تفسیر، کلام، تبلیغ نیز تدریس می شود. دوره های حوزه به ترتیب شامل موارد زیر می شود: سطح یک :شش سال رشته عمومی معادل کاردانی سطح دوم سه سال رشته های تخصصی معادل کارشناسی سطح سوم دو سال رشته های تخصصی معادل کارشناسی ارشد سطح چهارم حضور در دروس خارج معادل دکتری مدرک نهایی حوزه اجتهاد است که از سوی مراجع جامع الشرایط وجامعه مرسین حوزه صادر می گردد. آموزش ادبیات عرب (صرف، نحو، معانی و بیان و...) و آشنایی با دروس پایه مثل منطق و فقه، با استفاده از کتاب‌های جامع المقدمات، هدایه، صمدیه، سیوطی، مغنی و تلخیص‌های آن، المنطق و یا تلخیص المنطق و... از مواد درسی اصلی این دوره است. و دروس جانبی تجوید، عقاید، تاریخ اسلام و تفسیر نیز و فقه و اصول نیمه استدلالی و سپس استدلالی است که مواد آن از کتب فقهی شرح لمعه، مکاسب و کتب اصولی مثل اصول مظفر، معالم الأُصول یا اصول الإستنباط، اصول الفقه، رسائل، کفایة الأصول تدریس می‌شود. همچنین دروس جانبی پیشین دنبال می شود.
دوره خارج عالی ترین دوره است. رسیدن به استبناط فقهی است و خارج متن تدریس می شود. اما مباحث براساس کفایة الاصول در اصول فقه و جواهر الکلام، تحریر الوسیله و عروة الوثقی در فقه طرح می‌شود و در حقیقت این دوره تحقیقاتی حوزه محسوب می‌شود. این دوره حداقل شش سال است.[۳] [[مدیا:مدیا:Example.ogg]]
فهرست حوزه‌های علمیه
حوزه علمیه قم
حوزه علمیه نجف
حوزه علمیه خراسان
حوزه علمیه تهران
حوزه علمیه اصفهان
حوزه علمیه میبد
مدرسه گلشن نیشابور
مدرسه فضل بن شاذان نیشابور
حوزه علمیه تبریز
حوزه علمیه شیراز
حوزه علمیه جهرم
حوزه علمیه بیروت
حوزه علمیه دمشق
حوزه علمیه اهواز
منابع
↑ معرفی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران
↑ «وبلاگ نویسی ۱۰۰۰ طلبه زن برای گسترش فرهنگ اسلامی در جهان». شهرزادنیوز، ۲۱ دی ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۲۱ دی ۱۳۹۱.
↑ مراحل تحصیل در حوزه‌های علمیه تبیان
پیوند به بیرون
حوزه دات نت
شورای عالی حوزه‌های علمیه
مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه
مرکز مدیریت حوزه علمیه استان قم
معاونت آموزش حوزه علمیه قم
مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران
جامعةالزهراء (حوزه علمیه خواهران - قم)
پایگاه خبری حوزه
افق حوزه - نشریه خبری حوزه علمیه
مقالاتی پیرامون حوزه
۰۹
اسفند
(باید زحمت بکشیم تا در همه زمینه ها خود کفا باشیم .امکان ندارد که استقلال بدست آید قبل از اینکه استقلال اقتصادی داشته باشیم) ..
"صحیفه نور جلد یک"
سید روح‌الله موسوی خمینی
شناسنامه
نام کامل سید روح‌الله مصطفوی موسوی خمینی
سید روح‌الله مصطفوی (شناسنامه)
لقب آیت‌الله، امام، آیت‌الله العظمی
نسب سید احمد موسوی
زادروز ۱ مهر ۱۲۸۱
۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۲۰
۲۴ سپتامبر ۱۹۰۲
زادگاه خمین، ایران
تاریخ درگذشت ۱۳ خرداد ۱۳۶۸
۲۴ شوال ۱۴۰۹ قمری
۳ ژوئن ۱۹۸۹
(۸۶ سال)
آرامگاه بهشت زهرا تهران
نام همسر خدیجه ثقفی
فرزندان پسران: مصطفی و احمد
دختران: زهرا، صدیقه و فریده
اطلاعات سیاسی
پست‌ها بنیانگذار و رهبر جمهوری اسلامی ایران
پیش از علی خامنه‌ای
اطلاعات علمی و مذهبی
استادان عبدالکریم حائری
بروجردی
شاه‌آبادی
شاگردان مرتضی مطهری
حسینعلی منتظری
محمد حسینی بهشتی
محمد صادقی تهرانی
سید علی خامنه‌ای
سید محمد صدر
اکبر هاشمی رفسنجانی
مهدی کروبی
محمد موسوی خوئینی‌ها
یوسف صانعی
حسین نوری همدانی
ناصر مکارم شیرازی
غلامحسین ابراهیمی دینانی
کتاب‌ها فهرست آثار سید روح‌الله خمینی
وبگاه رسمی
ملا محمد کاظم خراسانی (۱۲۵۵ - ۱۳۲۹ ه.ق.)(۱۲۱۸ - ۱۲۹۰ هجری شمسی) مشهور به آخوند خراسانی و ""صاحب کفایه""، فقیه و مرجع تقلید عصر خود بود. او در کنار شیخ عبدالله لاهیجی و میرزا حسین نجل میرزا خلیل رازی تهرانی مشهور به میرزا حسین خلیلی تهرانی و ... از رهبران مشروطیت بود.[نیازمند منبع]
تولد و تحصیلات
جنبش مشروطه
سید علی قاضی طباطبایی معروف به علامه قاضی (متولد ۹ اردیبهشت ۱۲۴۵ در تبریز - درگذشته ۱۶ بهمن ۱۳۲۵). پدر او، آیت‌الله سید حسین قاضی از شاگردان میرزا محمدحسن شیرازی بود. علامه قاضی از شخصیت‌های کم‌نظیر معاصر عرفان و شیعه است. او همچنین استاد علامه طباطبایی و آیت‌الله بهجت بوده‌است.
علامه طباطبایی در جوانی
نام: سید محمدحسین طباطبایی
عنوان: آیت‌الله و علامه
زادروز: ۱۲۸۱ شمسی تبریز
درگذشت: ۱۳۶۰ شمسی
نژاد: ایرانی
منطقه: تبریز
مذهب: شیعه دوازده‌امامی
سنت مدرسه‌ای: فقه جعفری
زمینه‌های فعالیت: تفسیر، فقه، فلسفه و عرفان
آثار: المیزان[۱]
تأثیرپذیران: علامه طهرانی ، غلامحسین ابراهیمی دینانی،مرتضی مطهری ، محمد جواد باهنر ، محمد حسینی بهشتی
تفسیر به معنای توضیح دادن مطلبی است تا قابل فهم گردد و اصطلاحاً به شرح‌هایی که بر قرآن نوشته می‌شود، اطلاق می‌گردد. اولین تفسیر مکتوب و مدون قرآن، تفسیر محمد بن جریر طبری است.
واژه‌شناسی تفسیر
تفسیر در لغت یعنی نقاب از چهرهٔ چیزی برگرفتن.[۱]