سید علی قاضی طباطبایی معروف به علامه قاضی (متولد ۹ اردیبهشت ۱۲۴۵ در تبریز - درگذشته ۱۶ بهمن ۱۳۲۵). پدر او، آیت‌الله سید حسین قاضی از شاگردان میرزا محمدحسن شیرازی بود. علامه قاضی از شخصیت‌های کم‌نظیر معاصر عرفان و شیعه است. او همچنین استاد علامه طباطبایی و آیت‌الله بهجت بوده‌است.
زندگینامه
وی در ۹ اردیبهشت ۱۲۴۵ (۱۳ ذی‌الحجه ۱۲۸۲ قمری) در تبریز زاده شد. وی فرزند میرزا حسین طباطبایی بود. سلسله نسب آنها به امام علی میرسد. حسین قاضی خود اهل معرفت بوده و کتابی در تفسیر سوره حمد و انعام نوشته‌است.
تحصیلات
علامه قاضی علوم مقدماتی را در تبریز در نزد پدرش، سید حسین قاضی و میرزا موسی تبریزی و میرزا محمدعلی قراچه داغی آموخت. او نزد پدر خود تفسیر کشاف را آموخت و ادبیات عرب و ادبیات فارسی را در نزد دانشمند و شاعر نامی، میرزا محمدتقی تبریزی متخلص به «نیر» خواند. سید علی قاضی در سال 1305 قمری در سن ۲۳ سالگی عازم نجف شد. او پس از اقامت در نجف، تحصیلات خود را در نزد اساتیدی از جمله فاضل شربیانی، شیخ محمد ممقانی، شیخ فتح الله شریعت و آخوند خراسانی ادامه داد، و در سن ۲۷ سالگی به درجه اجتهاد نائل شد. او همچنین در نزد شیخ محمد بهاری و سید احمد کربلایی که هر دو از شاگردان مبرز ملا حسینقلی همدانی بودند به کسب مکارم اخلاقی و علوم عرفانی پرداخت. آیت‌الله قاضی در لغت عرب بی نظیر بوده‌است، گفته شده که او چهل هزار لغت از حفظ داشت و شعر عربی را چنان می‌سرود که اعراب تشخیص نمی‌دادند سراینده این شعر غیرعرب است.[۱].
سید علی قاضی در تفسیر قرآن و معانی آن مهارت داشت. و علامه طهرانی از قول علامه طباطبائی می‌گوید: «این سبک تفسیر آیه به آیه را مرحوم قاضی به ما تعلیم دادند و ما در تفسیرالمیزان، از مسیر و روش ایشان پیروی می‌کنیم. ایشان در فهم معانی روایات وارده از ائمه معصومین علیهم السلام ذهن بسیار باز و روشنی داشتند و ما طریقه فهم احادیث را که «فقه الحدیث» گویند از ایشان آموخته‌ایم.»
سلسله اساتید علامه قاضی
اساتید عرفان علامه قاضی شیخ محمد بهاری و سید احمد کربلایی بوده‌اند. این دو از شاگردان مبرز ملا حسینقلی همدانی بوده‌اند. سلسله اساتید ملا حسینقلی همدانی به سید علی شوشتری و سپس به شخصی گمنام به نام ملاقلی جولا میرسد.
وفات
سرانجام، سید علی قاضی در ۱۶ بهمن ۱۳۲۵ خورشیدی (۱۴ ربیع الاول ۱۳۶۶ قمری) در سن ۸۳ سالگی وفات نمود، و در قبرستان وادی السلام نجف، نزد پدر خود، به‌خاک سپرده شد.[۲]
شاگردان
بسیاری از اساتید بزرگ فلسفه و عرفان اسلامی از شاگردان آیت‌الله قاضی بودند. از میان شاگردان ایشان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آیت‌الله حسنعلی نجابت شیرازی
آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب
آیت‌الله محمد تقی بهجت فومنی
آیت‌الله حاج سید حسین یعقوبی قائنی(مدظله)
آیت‌الله علی محمد نجفی بروجردی
آیت‌الله خویی
آیت‌الله میرزا امیر هادی زاده
سید هاشم حداد
علامه سید محمدحسین طباطبایی
علامه سید محمدحسن الهی طباطبایی
آیت‌الله محمدتقی آملی
آیت‌الله سید احمد رضوی کشمیری[۳]
آیت‌الله سید عبدالکریم کشمیری
آیت الله سیدعباس کاشانی
آیت لله میرزا علی اکبرآقا مرندی
علامه قاضی در بیان شاگردان
علامه طباطبایی، از فلاسفه و مفسرین نامدار جهان اسلام و از شاگردان سید علی قاضی در بارهٔ او چنین می‌گوید:
ما هر چه داریم از مرحوم قاضی داریم. ...مرحوم قاضی در تفسیر قرآن کریم ید طولایی داشت و این سبک تفسیر آیه به آیه را ایشان به ما تعلیم داد و ما در تفسیر از مسیر و روش ایشان پیروی می‌کنیم. و در فهم معانی روایات وارده از ائمه معصومین ذهن بسیار باز و روشنی داشتند و ما طریقهٔ فهم احادیث را که فقه الحدیث گویند از ایشان آموختیم.
سید هاشم حداد، از عرفای معاصر و شاگرد علامه قاضی، درباره او می‌گوید[۴]:
از صدر اسلام تا کنون عارفی به جامعیت مرحوم قاضی نیامده‌است. ...مرحوم آقای قاضی یک عالمی بود که از جهت فقاهت بی‌نظیر بود. از جهت فهم روایت و حدیث بی‌نظیر بود. از جهت تفسیر و علوم قرآنی بی‌نظیر بود، حتی، از جهت تجوید و قرائت قرآن. و در مجالس فاتحه‌ای که احیانا حضور پیدا می‌نمود، کمتر قاری قرآن بود که جرات خواندن در حضور وی را داشته باشد، چرا که، اشکال‌های تجویدی و نحوهٔ قرائتشان را می‌گفت.
آیت‌الله خسروشاهی از علامه طباطبائی نقل می‌کردند که:
کتابهای معقول را خواندم ولی وقتی خدمت سید علی آقا قاضی رسیدم فهمیدم که یک کلمه هم نفهمیدم!
وصیت نامه
وی در وصیت نامه خود تاکید بر نماز، ذکر مصائیب اهل بیت و نرنجاندن مردم دارد:
«اما وصیت‌های دیگر، [که] عمده آنها نماز است. نماز را بازاری نکنید؛ اول وقت به جا آورید با خضوع و خشوع؛ اگر نماز را تحفظ کردید همه چیزتان محفوظ می‌ماند و تسبیح صدیقه کبری سلام الله علیها و آیه الکرسی در تعقیب نماز ترک نشود...ودرمستحبات (تعزیه داری و زیارت حضرت سید الشهداء) مسامحه ننمایید و روضه هفتگی ولو دو سه نفری باشد؛ اسباب گشایش امور است و اگر از اول عمر تا آخرش در خدمت آن بزرگوار از تعزیت و زیارت و غیرهما را به جا بیاورید. هرگز حق آن بزرگوار ادا نمی‌شود و اگر هفتگی ممکن نشد دهه اول محرم ترک نشود.
دیگر آن که، اگر چه این حرف‌ها آهن سرد کوبیدن است، ولی بنده لازم است بگویم:
اطاعت والدین،
حسن خلق،
ملازمت صدق،
موافقت ظاهر با باطن،
و ترک خدعه و حیله،
و تقدم در سلام،
و نیکویی کردن با هر بر و فاجر،
که دل هیچکس را نرنجانید،
دل هیچکس را نرنجانید،
دل هیچکس رانرنجانید.
تا توانی دلی به دست آور
دل شکستن هنر نمی‌باشد.»
منابع
↑ آیت‌الله سید علی قاضی (ره)
↑ عطش، موسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس دانشجویان دانشگاه تهران، ۱۳۸۳.
↑ عطش ص 272
↑ عطش، موسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس دانشجویان دانشگاه تهران، ۱۳۸۳.
