منطق صوری (Formal logic) شاخه‌ای از منطق است که طرز صحیح صورت‌بندی اندیشه را به نحو کلی بیان می‌کند به گونه‌ای که با به کار بردن آن صورت‌ها، ذهن از خطای صوری مصون می‌شود.[۱]
تمام اهمیت ارسطو در منطق و بزرگ‌ترین کشف او در این دانش، کشف صورت (form) است.[۲] کشفِ پایه‌ای ارسطو این بود که درستی و نادرستیِ استدلال‌هایی که ما در زبانِ طبیعی انجام می‌دهیم نه به محتوای آنها بلکه به صورت، تصور یا قالب آنها بستگی دارد. به دلیلِ همین بستگی به صورت است که این منطق را «صوری» می‌نامند. این کشف بسیار مهم به شمار می‌آید، هر چند که شاید پس از حل گشتن، معمایی آسان به نظر رسد. هنگامی که استدلالِ زیر را انجام می‌دهیم:
همهٔ انسان‌ها فانی اند.
سقراط انسان است.
نتیجه: سقراط فانی است.
به دو جملهٔ نخست «مقدماتِ» استدلال (در سنت ایرانی کُبرا و صُغرا) و به جملهٔ پایانی نتیجه می‌گویند. به علاوه به «سقراط» در مقدمهٔ دوم «موضوع» گفته می‌شود و به «انسان» در همان جمله «محمول» اطلاق می‌گردد.
درستی استدلال بالا ربطی به این امر ندارد که دربارهٔ انسان، سقراط یا فانی بودن صحبت می‌کند. بلکه فقط و فقط به این دلیل است که چینشِ واژه‌ها به نحوِ ویژه‌ای صورت گرفته است:
همهٔ Aها B هستند.
a یک A است.
نتیجه: a یک B است.
هر استدلالی که واژه‌هایِ آن همین صورت یا فرم را داشته باشند در زمرۀ استدلال‌هایِ معتبر است. ارسطو استدلال‌هایِ سالم و عقیم را یافت و دسته‌بندی کرد. بعدها نشان داده شد که می‌توان برخی از انواعِ استدلال را به انواعِ دیگر دگرگون نمود و در نتیجه شمار آنها را کاهش داد.
منطق جدید (= منطق ریاضی) که به دست فرگه تاسیس شد، نیز مانند منطق ارسطو، صوری است؛ با این تفاوت که منطق جدید، در تحلیل جمله، صورت دیگری کشف کرده است.[۳]
پانویس
↑ قراملکی، منطق (1)، ص 19
↑ موحد، از ارسطو تا گودل، ص 70-71
↑ موحد، از ارسطو تا گودل، ص 70-71
منابع
فرامرز قراملکی، احد.منطق (1) چاپ دوازدهم. تهران: دانشگاه پیام نور، 1386. ISBN 964-455-42506
موحد، ضیاء. از ارسطو تا گودل. تهران: هرمس، 1382. ISBN 964-363-105-2
